Τα πρωτόζωα είναι υπεύθυνα για μερικές από τις πιο σημαντικές και επικρατέστερες ασθένειες στον άνθρωπο, απειλώντας τις ζωές σχεδόν 1250 εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως. Οι συνθήκες που έχουν επηρεάσει την επικράτηση των παρασιτικών μολύνσεων σε ανεπτυγμένες χώρες παγκοσμίως περιλαμβάνουν την αυξημένη μετανάστευση από και μετακίνηση σε αναπτυσσόμενες χώρες, την πανδημία του AIDS και την επικράτηση ευκαιριακών λοιμώξεων σε αυτούς τους ασθενείς, την ανάπτυξη νέων τεχνικών εξέτασης, και την αναγνώριση διαφόρων νέων παρασίτων ως παθογόνα στον άνθρωπο. Επιπλέον, αναδυόμενες λοιμώξεις σχετίζονται άμεσα με οικολογικές και περιβαλλοντικές αλλαγές σε συνδυασμό με την απότομη ανάπτυξη του ανθρώπινου πληθυσμού, του πληθυσμού των οικόσιτων ζώων και την αποψίλωση των δασών. Η επανεμφάνιση παλιών ανθεκτικών στα φάρμακα παθογόνων ταυτόχρονα με τις εξελικτικές αλλαγές των ξενιστών δημιουργεί ένα πιο περίπλοκο σενάριο για την αντιμετώπιση αυτών των μολύνσεων. Πρόσφατες μελέτες έχουν σαφώς αναγνωρίσει αναδυόμενες παρασιτικές ζωονόσους σε ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες.
Από την δεκαετία του ΄60, ευκαιριακές λοιμώξεις συμβαίνουν πιο συχνά σε ασθενείς με κάποιο είδος ανοσοκαταστολής, και έχουν γίνει πολύ συνηθισμένες στην καθημερινή κλινική πρακτική. Οι πρόοδοι των τελευταίων ετών στην χημειοθεραπεία των νεοπλασιών, η αυξανόμενη χρήση μοσχευμάτων και η εμφάνιση νέων ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων τα οποία χρησιμοποιούνται σήμερα εκτενώς σε ασθενείς με νεοπλασίες και αυτοάνοσα νοσήματα έχουν οδηγήσει στην αναζωπύρωση των παρασιτώσεων ως ευκαιριακών λοιμώξεων. Τα πρωτόζωα είναι συχνά αιτιολογικοί παράγοντες των λοιμώξεων που συμβαίνουν στο AIDS ή στην ασθένεια Hodgin’s που οφείλονται στην καταστολή της κυτταρικής ανοσίας. Είναι δε τεκμηριωμένο ότι οι παρασιτικές λοιμώξεις μπορούν να επιταχύνουν την πορεία της μόλυνσης με HIV λόγω της ικανότητας πολλών πρωτοζώων να επάγουν κυτοκίνες τύπου Th2 (IL-4, IL-10 κτλ), οι οποίες ευνοούν την πρόοδο της ασθένειας που προκαλείται από τον ιό του AIDS .
Ανάμεσα στα πιο συνηθισμένα πρωτόζωα που προκαλούν ευκαιριακές λοιμώξεις στους ανοσοκατασταλμένους είναι το Toxoplasma gondii που εάν δεν θεραπευτεί προκαλούνται αναζωπυρώσεις και τελικά ο θάνατος του ασθενούς. Άλλα κοξίδια (coccidia) όπως η Isospora belli και το Cryptosporidium parvum απέκτησαν κλινική σημασία μόνο μετά την αναγνώριση του AIDS την αρχή της δεκαετίας του ’80. Εξ΄αιτίας της πανδημίας του AIDS, το T.cruzi αλλά κυρίως η Λεϊσμάνια, αποκτούν σήμερα ιδιαίτερη σημασία ως παράγοντες σοβαρών ευκαιριακών νοσημάτων σε ασθενείς που έχουν προσβληθεί από ρετροϊούς. Η Entamoeba hystolytica, το πρωτόζωο που προκαλεί την αμοιβάδωση και απόστημα του ήπατος είναι ευρέως διαδεδομένη σε πολλές χώρες, προκαλώντας 36-50 εκατομ. περιστατικά εκ των οποίων τα 110 000 οδηγούνται στον θάνατο. . Τα παραπάνω παράσιτα δημιουργούν συνήθως χρόνιες μολύνσεις προκειμένου να αυξήσουν στο μέγιστο βαθμό τις πιθανότητες για επιτυχή μετάδοση. Η δράση τους εξαρτάται από τους μηχανισμούς της προσαρμογής του ξενιστή που τους επιτρέπει να αποφύγουν την καταστροφή από το ανοσοποιητικό σύστημα: η ενδοκυττάρια ζωή τους τα βοηθά να αποφύγουν την δημιουργία των αντισωμάτων ενώ η ικανότητά τους να ρυθμίζουν την διαφοροποίηση των Τ-κυττάρων εμποδίζει την εξάλειψη τους.
Οι υπάρχουσες αντιπαρασιτικές θεραπείες είναι συνήθως ανεπαρκείς και οδηγούν στην μείωση και όχι την εξάλειψη του παρασίτου. Συχνά δε έχουν αυξημένη τοξικότητα που τις καθιστά ακατάλληλες στους ανοσοκατασταλμένους και τα παιδιά. Η όλο και αυξανόμενη εμφάνιση ανθεκτικών στελεχών με την έλλειψη αποτελεσματικών εμβολίων καθιστά την ανάπτυξη νέων χημειοπροφυλακτικών/χημειοθεραπευτικών ουσιών ενέργεια πρώτης προτεραιότητας.
Τα αιθερικά φωσφολιπίδια (EPs) και κυρίως τα αλκυλολυσοφωσφολιπίδια και αλκυλοφωσφοχολίνες είναι δραστικά έναντι μερικών παρασίτων όπως η Leishmania donovani, η Entamoeba hystolytica, το Trypanosoma brucei και το Trypanosoma cruzi. Με βάση αυτά τα ενθαρρυντικά πειραματικά δεδομένα μία αλκυλοφωσφοχολίνη, η μιλτεφοσίνη πέρασε στην φάση Ι και φάση ΙΙ κλινικών δοκιμασιών σαν φαρμακευτική ουσία που χορηγείται από το στόμα σε περιστατικά σπλαχνικής λεισμανίασης στην Ινδία. Η ουσία βρίσκεται τώρα στην φάση ΙΙΙ των δοκιμών. Όμως η χορήγησή της όχι μόνον επιφέρει σημαντικές παρενέργειες στο γαστρεντερικό σύστημα αλλά έδειξε ότι είναι μόνον προσωρινά δραστική στους ασθενείς με AIDS.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό της εξέλιξης της λοίμωξης με ενδοκυττάρια παράσιτα είναι η ύπαρξη μορίων στην επιφάνεια του κυττάρου τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στη προσκόλληση του παρασίτου στον ξενιστή. Αυτά τα μόρια είναι συνήθως πολυπεπτίδια που συνδέονται ομοιοπολικά με την μεμβράνη μέσω συνδετών γλυκοσυλοφωσφατιδυλοινοσιτόλης. Τα αιθερικά φωσφολιπίδια φαίνεται ότι δρούν αντιπαρασιτικά παρεμβαίνοντας στην βιοσύνθεση και τον μεταβολισμό της φωσφατιδυλοινοσιτόλης.
Πρόσφατα συντέθηκαν από την ομάδα του ΕΙΕ/ΙΟΦΧ, αιθερικά φωσφολιπίδια τα οποία έδειξαν σημαντική αντιπαρασιτική δράση και μειωμένη τοξικότητα σε σχέση με τη μιλτεφοσίνη. Αυτά τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα οδήγησαν στην υποβολή αμερικανικού διπλώματος ευρεσιτεχνίας (11-2002)
Η πρόταση αυτή έχει ως σκοπό να αναπτύξει νέα αντιπαρασιτικά προϊόντα για την καταπολέμηση ενδοκυττάριων παρασίτων.
Ειδικότερα, αυτό το πρόγραμμα στοχεύει σε:
(α) Εισαγωγή χημικών τροποποιήσεων στα δραστικά αιθερικά φωσφολιπίδια για τη βελτιστοποίηση της δράσης κατά συγκεκριμένων πρωτοζώων
·Σύνθεση νέων ανάλογων αιθερικών φωσφολιπιδίων διάλυμα και στερεό υπόστρωμα
·Φυσικο-χημικός χαρακτηρισμός
·Βιολογική αξιολόγηση
·Συσχετισμός δομής-βιολογικής δράσης
(β)Διερεύνηση της χρήσης νέων ή εμπορικά διαθέσιμων πολυμερών υλικών για βελτιωμένη ενδοκυττάρια μεταφορά
·Σύνθεση αμφίφιλων κατά συστάδες συμπολυμερών με τεχνικές ανιοντικού πολυμερισμού
·Ενσωμάτωση των ενεργών EPs σε πυρήνες, μυκιλλίων που χρησιμοποιούνται ως φορείς ελεγχόμενης μεταφοράς φαρμάκων.
(γ) Εξέταση ως προς την in vitro αντιπαρασιτική δράση των νέων EPs ελεύθερων ή ενσωματωμένων σε πολυμερή
·Σε εργαστήριακά και κλινικά στελέχη της L. infantum, L. donovani και L. major καθώς και σε στελέχη ευαίσθητα η ανθεκτικά στο glucantim
·Έναντι της Entamoeba histolytica και του Cryptosporidium parvum προκειμένου να αξιολογηθεί το φάσμα της αντιπαρασιτικής δράσης.
·Έναντι περιτοναϊκών μακρόφαγων ποντικού μολυσμένων με Toxoplasma gondii
·Η αντιπαρασιτική δράση θα συσχετιστεί με τη χημική δομή των EPs και των πολυμερών δομών